Fantazija – Diznijev animirani film iz 1940
Fantazija je mnogo više od animiranog filma; to je prava vizuelna simfonija koja je razbila granice između klasičnog sveta muzike i inovativnog univerzuma animacije. Producirao i objavio Walt Disney Productions 1940. godine, ovaj antologijski film označio je prekretnicu u animiranoj kinematografiji i nastavlja da očarava generacije svojom harmoničnom fuzijom slika i zvukova.
Geneza projekta
Rođen iz ideje o revitalizaciji lika Mikija Mausa kroz kratki film “Čarobnjakov šegrt”, projekat Fantazija ubrzo je evoluirao u nešto veće. Walt Disney, zajedno s Benom Sharpsteenom, Joeom Grantom i Dickom Huemerom, shvatio je da se rastući troškovi kratkog filma ne mogu nadoknaditi jednostavnim kratkim filmom. Tako je rođen koncept igranog filma koji bi kombinovao niz animiranih segmenata sa poznatim komadima klasične muzike.
Tehnološke i zvučne inovacije
Jedan od najrevolucionarnijih aspekata Fantazije bila je upotreba Fantasounda, zvučnog sistema razvijenog u saradnji sa RCA. Zahvaljujući tome, Fantasia je postala prvi komercijalni film koji je projektovan u stereo zvuku, postavljajući temelje budućem surround zvuku. Muzička režija poverena Leopoldu Stokovskom i nastupi Filadelfijskog orkestra učinili su film prekretnicom u istoriji kinematografije.
Recepcija i kulturni uticaj
Iako su kritičari s oduševljenjem prihvatili film, ekonomske prepreke vezane za Drugi svjetski rat i visoki troškovi proizvodnje spriječili su Fantaziju da odmah postigne uspjeh na kino blagajnama. Međutim, tokom godina, film je ponovo vrednovan i danas se smatra jednim od najvećih animiranih filmova svih vremena. Američki filmski institut stavio ga je na svoju listu 100 najboljih američkih filmova, a 1990. godine izabran je za čuvanje u Nacionalnom filmskom registru Kongresne biblioteke.
Naslijeđe i nastavci
Fantazija je daleko odmakla dalje od svoje kinematografske inkarnacije. Sa nastavkom, Fantazija 2000, video igricama, atrakcijama u Diznilendu i nizom koncerata uživo, delo je pokazalo bezvremensku vitalnost.
Muzički program: vizualni i zvučni ples između klasike i fantazije
Uvod i otvaranje
Film počinje nizom živih akcijskih scena u kojima se članovi orkestra okupljaju na plavoj pozadini, podešavajući svoje instrumente u igri svjetla i sjene. Majstor ceremonije, Deems Taylor, izlazi na scenu, uvodeći muzički program koji će uslijediti.
Tokata i fuga u d-molu Johanna Sebastiana Bacha
U ovom segmentu stvarnost se rastvara u apstraktne slike. Orkestar, osvijetljen u nijansama plave i zlatne, blijedi u animirane linije i oblike koji plešu prateći ritam i zvuk Bachovog remek-djela.
Orašar Petra Iljiča Čajkovskog
Ovde muzika postaje obris prirode koja se neprestano menja: od leta do jeseni, pa sve do dolaska zime. Vilinske plesačice, ribe, cvijeće, pečurke i lišće kreću se uz note poznatih plesova poput "Plesa vile šećerne šljive" i "Valcera cvijeća".
Čarobnjakov šegrt, Paul Dukas
Zasnovan na Geteovoj pesmi „Der Zauberlehrling“, ovaj segment prikazuje Mikija Mausa kao mladog čarobnjačkog šegrta, Jen Sida. Prožet magijom i nestašlukom, ovaj segment nudi avanturu u kojoj se protagonista zatekne da mora ukrotiti čarolije koje su zaživjele vlastitim životom.
Obred proljeća Igora Stravinskog
Epska vizija istorije Zemlje i njenih najranijih oblika života, koja je kulminirala u doba dinosaurusa. Vizuelna priča koja napreduje od formiranja planete do njene evolucije, praćena snažnim zvučnim zapisom Stravinskog.
Interludij i sastanak sa zvučnom podlogom
Nakon kratkog prekida, drugi dio filma započinje jazz session. Zatim se predstavlja zabavan i stilizovan segment koji pokazuje kako se zvuk prikazuje na filmu, kroz animirani lik koji predstavlja zvučni zapis.
Pastoralna simfonija Ludwiga van Beethovena
U ovom segmentu prenosimo se u grčko-rimski mitološki svijet, naseljen živopisnim kentaurima, srcima, faunima i drugim likovima iz klasične mitologije. Sve kulminira festivalom u čast Bakhusa, prekinutim božanskom intervencijom Zevsa.
Ples sati Amilcarea Ponchiellija
Ovo je komični balet u četiri dijela, od kojih svaki izvodi druga grupa životinja, od nojeva do nilskih konja, slonova do aligatora. Spektakularan zaključak zateče sve likove u frenetičnom plesu.
Noć na Ćelavoj planini Modesta Musorgskog i Ave Marije Franza Šuberta
U završnom dijelu, u zvuk ponoći, đavo Černabog budi zle duhove i nemirne duše iz grobova radi orgije zla i pokvarenosti. Sa zorom, zvonjava zvona Anđela raspršuje senke, a povorka monaha peva Zdravo Marijo, donoseći nadu i otkupljenje.
proizvodnja
U drugoj polovini 30-ih Walt Disney se našao na kreativnoj raskrsnici. Miki Maus, animirani lik koji je proslavio Dizni, doživljava pad popularnosti. Sa svojom avangardnom vizijom, Dizni je počeo da njeguje smelu ideju: kombinovanje umetnosti animacije sa klasičnom muzikom u ambicioznom projektu koji bi mogao da revolucioniše oba sveta.
Mikijev šegrt čarobnjak
Sve je počelo kratkim filmom “Čarobnjakov šegrt” koji je osmišljen kao samostalno djelo s Mikijem Mausom u glavnoj ulozi, inspirisan Geteovom pesmom, a uglazbio Paul Dukas. Disney je imao sreću da upozna Leopolda Stokovskog, direktora Filadelfijskog orkestra, s kojim je podijelio svoju revolucionarnu viziju. Stokowski nije samo ponudio da besplatno dirigira orkestrom, već je podijelio i inovativne ideje o boji instrumenata koji bi bili savršeni za animaciju.
Ekonomski problemi filma
Ekonomska realnost je, međutim, počela da opterećuje projekat. Troškovi produkcije za “Čarobnjakov šegrt” porasli su na neodržive cifre, što je navelo Diznija i njegovog brata Roja, šefa finansija studija, da razmotre proširenje projekta u dugometražni film. Roy je bio zabrinut, ali Disney je vidio priliku: stvoriti vizualni koncert odvojenih brojeva, nešto novo i kvalitetno.
Izbor pjesama
Odabir pjesama za novi film, prvobitno nazvan “The Concert Feature”, postao je zajednički proces koji uključuje muzičke kritičare, kompozitore i insajdere Diznijevog studija. Deems Taylor, poznati muzički kritičar, doveden je da predstavi svaki segment filma, pružajući dodatni sloj autoriteta i fascinantnu kontekstualizaciju.
Neke ideje su odbačene, a druge modifikovane. Na primjer, dio baziran na “Cydalise et le Chèvre-pied” Gabriela Piernéa zamijenjen je dijelovima iz Beethovenove Šeste simfonije, što je izazvalo internu debatu o tome koliko je Dizni mogao daleko odmaknuti od prvobitnih namjera kompozitora.
Promjena naslova
Naziv filma je promijenjen iz “The Concert Feature” u “Fantasia”, naziv koji je dobro predstavljao ambiciju i obim projekta. Sa "Fantazijom", Dizni je imao za cilj da uradi nešto veće od svega što je radio ranije: želeo je da muzika bude protagonista, a slike da služe muzici, a ne obrnuto. Bio je to hrabar pokušaj da se klasična muzika približi široj publici, publici koja bi, kako je sam Disney priznao, obično "ignorirala ovakve stvari".
Na taj način, “Fantasia” je postala ne samo prekretnica u istoriji animacije, već i eksperiment u predstavljanju klasične muzike u pristupačnom i privlačnom formatu, stvarajući multimedijalno iskustvo koje je i danas bez premca.
Fantazija: Odiseja distribucije – od Roadshowa do digitalnih formata
Fantazija je animirano remek-djelo koje se proteže decenijama, ali kako je dospjelo u kina? Hajde da otkrijemo istoriju distribucije Fantazije, od roadshow-a iz 1940. do digitalnih formata.
Roadshow: Lansiranje Fantazije 1940
Godine 1940. Walt Disney je krenuo nekonvencionalnim putem za distribuciju Fantazije. Objavljen kao atrakcija u ograničenom broju serija, film je debitovao u čuvenom Broadway Theatreu u New Yorku. Uz najsavremenije Fantasound sadržaje, film je postao društveni događaj, a ulaznice su bile toliko tražene da je osam telefonskih operatera angažovano samo da se izbore sa potražnjom.
Ostali sajmovi i komercijalni rezultati
Nakon otvaranja u Njujorku, još dvanaest američkih gradova dočekalo je Fantaziju. Uprkos početnom entuzijazmu, Fantasoundovi visoki troškovi proizvodnje i instalacije doveli su do toga da je Disney premašio limite zaduživanja, što je zakomplikovalo finansijsku situaciju studija.
Drugi svjetski rat: Neočekivana prepreka
Početak Drugog svetskog rata prekinuo je planove za dalju distribuciju, posebno u Evropi, koja je činila značajan deo prihoda studija. To je dodatno usporilo komercijalni uspjeh filma.
Ponovna izdanja i redukcije: 1942-1963
Tokom ovog perioda, RKO je preuzeo odgovornost za opštu distribuciju. Film je doživio značajne rezove, često protiv Diznijeve želje. Međutim, reizdanje iz 1969., koje se reklamira kao psihodelično iskustvo, počelo je činiti film profitabilnim.
Digitalna revolucija: 80-e i dalje
Godine 1982. zvučni zapis filma je digitalno obnovljen, a 1990. Fantasia je podvrgnuta dvogodišnjoj restauraciji. VHS i DVD izdanja će uslijediti, učvršćujući svoje mjesto kao bezvremenski klasik.
Recepcija i kritika fantazije: remek-djelo koje razdvaja
Fantazija, revolucionarni animirani film iz 1940. godine, označio je prekretnicu u istoriji kinematografije i muzike. Na premijeri u teatru Carthay Circle, među publikom su bila velika imena poput Shirley Temple i Cecil B. DeMille, što je znak da ovo nije običan film. Edwin Schallert iz Los Angeles Timesa, koji je prisustvovao premijeri, nazvao je film "hrabrim nevjerovatnim", ističući gromoglasni aplauz koji je ispunio prostoriju. Ali nisu se svi složili sa ovom pohvalom.
Aplauz i kritika
Isabel Morse Jones, muzički kritičar, pohvalila je soundtrack, nazvavši ga "snom o simfonijskom koncertu". Peyton Boswell iz Art Digesta nazvala je to "estetskim iskustvom koje se nikada ne zaboravlja". Međutim, iz zajednice klasične muzike čuli su se različiti glasovi. Igor Stravinski, jedini živi kompozitor čija je muzika uključena u Fantaziju, žestoko je kritikovao aranžman i izvođenje njegovog djela. Drugi muzički kritičari, kao što je Olin Downes iz New York Timesa, iako su cijenili kvalitet zvuka, otkrili su da je film uništio ili oštetio originalne partiture.
Moderno gostoprimstvo
Decenijama nakon objavljivanja, Fantasia nastavlja da dobija pozitivne kritike. Na Rotten Tomatoesu ima ocjenu od 95% na osnovu 56 recenzija, sa prosječnom ocjenom 8.6 od 10. Roger Ebert ga je nazvao filmom koji "pomiče granice mogućeg", dok mu je časopis Empire dao samo dva zvijezde od pet, naglašavajući njegovu diskontinualnu prirodu.
Nagrade i počasti
Godine 1940. Fantasia je zauzela peto mjesto u kategoriji deset najboljih filmova Nacionalnog odbora za recenzijske nagrade i osvojila specijalnu nagradu na dodjeli nagrada New York Film Critics Circle Awards. Također je odabran za očuvanje u Nacionalnom filmskom registru Sjedinjenih Država 1990. godine, što je znak njegove kulturne i povijesne važnosti.
Sporovi i pravna pitanja
Uprkos pohvalama, film je imao dosta kontroverzi. Mark S. Tutelman, reklamni agent iz Filadelfije, podnio je tužbu za kršenje autorskih prava 1939., tvrdeći da je originalna ideja za film potekla od njega; tužba je kasnije odbačena. Philadelphia Orchestra Association je također podnijela tužbu protiv Disneyja 1992. godine, zbog prava na prodaju filma; slučaj je vansudski riješen 1994. godine.
U zaključku, Fantasia ostaje prekretnica u svijetu filma i muzike, uprkos kontroverzama i oprečnim mišljenjima. Riječ je o filmu koji ima podijeljena mišljenja, ali je neupitno ostavio neizbrisiv trag u historiji vizuelne i audio umjetnosti.
Tehnički list
Režija:
- Samuel Armstrong
- James Algar
- Bill Roberts
- Paul Satterfield
- Ben Sharpsteen
- David D. Hand
- Hamilton Luske
- Jim Handley
- Ford Beebe
- T. Hee
- Norman Ferguson
- Wilfred Jackson
Filmski scenarij
- Joe Grant
- Dick Huemer
Proizvodi
- Walt Disney
- Ben Sharpsteen
Interpreted by
- Leopold Stokowski
- smatra taylor
Pripovijeda
- smatra taylor
Direktor fotografije
- James Wong Howe
Soundtrack
- Vidi program
Production House
- Walt Disney Productions
Distributed by
- RKO Radio Slike
Datum izlaska
- 13 novembar 1940
trajanje
- 126 minuta
Zemlja proizvodnje
- Sjedinjene Američke Države
Originalni jezik
- Engleski
budžet
- 2,28 miliona dolara
Potvrde o blagajni
- Između 76,4 i 83,3 miliona dolara (Sjedinjene Američke Države i Kanada)
